Emiliano Zapata 1910’da başlayan Meksika Devrimi’nin önderidir. Günümüzün Zapatist hareketi kendisini 10 Nisan 1919’da öldürülen Emiliano Zapata’nın yarattığı geleneğin temsilcisi olarak görmektedir.
Emiliano Zapata kimdir?
8 Ağustos 1879’da San Miguel Anenecuilco’da (Morelos) dünyaya gelen Zapata’nın annesi yerli, babası beyazdır. İyi halli bir aile ortamında büyüyen Zapata, bölgedeki mülksüz yerli köylülerin yaşam koşullarından derinden etkilenir. Büyük mülk sahiplerinin oligarşik egemenliği toplumsal eşitsizliğin temelini oluşturmaktadır.
İlk kez 1909’da valilik temsilcisinin seçim kampanyasında politik sahnede yerini alır. Aynı yıl köylüler tarafından köy komitesinin başkanı seçilir.
Köylülerin komutanı
Bu dönemde Latin Amerika genelinde büyük mülk sahiplerinin egemenliğine karşı liberal burjuvazi birçok yerde reformlarla yol almıştır. Kapitalist gelişmenin yarattığı sınıfsal farklılaşma kendini göstermekte, bu temelde çatışmaları en sert biçimde Meksika’da yaşamaktadır. Burjuva politikacı Francisco Madero 1910 yılında Meksika devrimini ilan ettiğinde, köylü örgütleri onu desteklemeye karar verirler.
Zapata iktidardaki Porfirio Diaz rejimine karşı ortak mücadeleyi geliştirmek için diğer devrimci gruplarla ilişki kurar. Farklı amaçlar güden bu hareketlerin ortak paydası rejimin yıkılmasıdır. 1911’den itibaren güneyde savaşan köylü gruplarının komutanıdır. Dayandığı savaşçılar yoksul köylülerden ve yarı proleterlerden oluşmaktadır.
Porfirio Diaz rejiminin her yönüyle üstün ordu gücüne karşı Zapata, yıpratıcı bir gerilla mücadelesiyle kısa sürede üstün başarılar elde eder. Bu savaşın en önemli sonucu Morelos bölgesinin başkenti olan Cuernavaca’nın dört bin savaşçıyla ele geçirilmesidir. Zapatistler eyaletin büyük kesimini denetimlerine alırlar. Bu başarının gerisinde, yoksul köylülere ve yarı proleterlere dayanmaları, onların devrimci enerjisini harekete geçirmeleri vardır. Mayıs 1911'de Diaz yönetimi yıkılmıştır.
Zapata’nın esas hedeflediği toplumsal kesim büyük toprak sahipleridir. 1911’de talep ettikleri toprak reformu “Plan de Ayala” toprakların üçte birinin karşılıksız yoksul köylülere dağıtımını öngörmektedir. Bu talepler Madero hükümeti tarafından reddedilir. Zapata yoksul köylülerin toprak mücadelesini derinleştirir. 1914 yılında güçlerini birleştirdiği Francisco Villa ile birlikte Mexico City’e girerler. Fakat bir yıl sonra başkentten çekilmek zorunda kalırlar.
Bu süreçte Francisco Madero askeri bir darbe ile öldürülür. Panço Villa ile yolunu ayıran Zapata, devrimci dalganın gerilemesine rağmen, Meksika’nın güneyinde savaşmaya devam eder. 19141915 yılları arasında Morelos eyaletindeki büyük mülk sahipleri elindeki toprakları karşılıksız olarak köylülere dağıtır. Köylüler özyönetim oluştururlar. Köylülerin kullandıkları toprakları satması veya başkasına devretmesi yasaklanır.
Haince plan!
Egemen sınıflar devrimi derinleştirme amacından vazgeçmeyen ve tehdit oluşturan bu devrimci generalden kurtulmak istemektedirler. Ona bir tuzak hazırlanır. Bir subay Zapata’nın ordusuna katılmak istiyormuş gibi davranır, hatta Zapata’nın güvenini kazanmak için kendi taraftarlarından altmışa yakınını katleder.
Buluşma yerine geldiğinde Zapata’yı rejimin askeri güçleri beklemektedir. Zapata kurşun yağmuruna tutularak katledilir. Cesedi günlerce sokak ortasında sergilenir. Bu ikirciksiz devrimci kahramanın ölümü büyük bir şok yaratır, devrimci hareketin giderek dağılmasına yol açar.
Devrimden geriye kalan
1910-1917 Meksika devrimi bölgede o dönemde en demokratik anayasanın oluşmasına yol açmıştır. Yoksul köylüler ve işçiler lehine bir dizi yasal düzenleme yapılmıştır. Toprak ulusun mülkiyeti ilan edilmiş, yabancı tekellere sınırlama getirilmiştir. Sendikal hakların korunması, sekiz saatlik işgünü, hastalık sigortası vb. düzenlemeler, Zapata önderliğindeki yoksul köylülerin devrimci mücadelesi sonucu elde edilmiştir. Yoksul köylülerin devrimci desteğini almayan diğer burjuva hareketler ancak eski toprak mülk sahipleriyle uzlaşarak bazı reformlar elde edebilmişlerdir.
Daha sonraki süreçlerde egemen burjuvazi bu devrimin kazanımlarının pek çoğunu tasfiye etmiş ama Meksika’da devrim umudu yok edilememiştir. Bunda Emiliano Zapata’nın geride bıraktığı devrimci geleneğin etkili olduğuna şüphe yok. Yerli halk arasında hâlâ onun ölmediğine inananlar vardır.
